Σοκαράς Μονοφατσίου

Ο Σοκαράς (παλαιότερη γραφή Σωκαράς) είναι χωριό και ομώνυμο Δημοτικό διαμέρισμα του δήμου Γόρτυνας (παλιότερα δήμου Κόφινα) στην επαρχία Μονοφατσίου του νομού Ηρακλείου. Το Δ.Δ. (παλαιότερα Κοινότητα Σωκαρά) περιλαμβάνει ακόμη και τους οικισμούς Φαραγγιανά και Μετόχι ή Μετόχια Σοκαρά. Οι οικισμοί αυτοί που απέχουν λίγα μέτρα από τον κυρίως οικισμό Σοκαρά  έχουν  το ίδιο Δημοτικό Σχολείο και την ίδια  ενορία. Αποτελούν ουσιαστικά γειτονιές του χωριού Σοκαρά Στην Κοινότητα Σωκαρά ήταν ενταγμένο και το κοντινό χωριό Αποϊνι. Η απόστασή του από το Ηράκλειο είναι 45 χλμ μέσω του νέου κάθετου οδικού άξονα Ηρακλείου-Πύργου  Η πρόσβαση είναι εφικτή, από τον κόμβο Πραιτωρίων στα ανατολικά, μέσω διακλάδωσης από το Ασήμι δυτικά  και από το Τσιφούτ Καστέλι στα βόρεια. Οι κάτοικοι του χωριού είναι γεωργοί και παράγουν λάδι, σταφίδα. Ανάμεσα στα άλλα λειτουργούν νηπιαγωγείο και Δημοτικό σχολείο. Στον οικισμό βρίσκονται οι εκκλησίες του Αγίου Γεωργίου, του Αγίου Αντωνίου, της Ευαγγελιστρίας, του Αγίου Ιωάννη με τοιχογραφίες, των Αγίων Δέκα, καθώς επίσης και εξωκλήσια (Προφήτης Ηλίας, Χριστός, Αγία Αναστασία Άγιος Νεκτάριος και άλλα). Πολιούχος του χωριού είναι ο Άγιος Γεώργιος, που εορτάζει στις 3 Νοεμβρίου. Η εορτή του Αϊ Γιώργη του μεθυστή όπως εορτάζεται από τους Σοκαριανούς είναι ξακουστή στην ευρύτερη περιοχή της Μεσαράς. Ξακουστά είναι και τα σφουγγάτα του Αϊ Γιώργη που όλες οι νοικοκυρές του χωριού προσφέρουν στη χάρη του  Η εικόνα του Αγίου λιτανεύεται συνοδεία αλόγων με καβαλάρηδες χωριανούς αλλά και από την ευρύτερη περιοχή.   Στα βόρεια του χωριού πάνω σε λόφο υπήρχε οικισμός της Βενετικής εποχής ενώ εκεί κοντά έχει ανασκαφεί και οικία της Μεσομινωϊκής περιόδου με 2-3 δωμάτια και πολλά ευρήματα. Υπάρχουν ενδείξεις για νεκροταφεία της Μινωϊκής και της Ρωμαϊκής περιόδου στην ευρύτερη περιοχή του χωριού. Δίπλα και ανατολικά του χωριού στον λόφο Στραβορά υπήρχε οικισμός κατά το μεσαίωνα με κάμποσες εκκλησίες από τις οποίες σώζονται ελάχιστα ερείπια. Στο Βελούλι ,οικισμό στα ανατολικά ακατοίκητο σήμερα, βρίσκεται η Παναγία η Βελουλιανή, βυζαντινός ναός με τοιχογραφίες της Β'Βυζαντινής ή της Βενετικής περιόδου. Επίσης στα ανατολικά του χωριού κοντά στο Βελούλι πάνω σε λόφο/ακρόπολη, βρίσκεται ο αρχαιολογικός χώρος Βάκιωτες. Η ακρόπολη αυτή, η οποία καλύπτει μια μακρά περίοδο κατοίκησης(έχει βρεθεί κεραμική από την Γεωμμετική περίοδο,1050-700πχ μέχρι και την Τουρκοκρατία) εντάσσεται στις λεγόμενες ''λαξευτές ακροπόλεις'' λόγω του μεγάλου αριθμού οικιών και κάποιων τάφων (σώζεται θαλαμοειδής τάφος της Ρωμαϊκής εποχής, που δεν ολοκληρώθηκε ποτέ, ο λεγόμενος από τους κατοίκους ''Σπήλιος'') και μαζί με μερικά πατητήρια είναι όλα σκαμμένα στο μαλακό βράχο της περιοχής. Ο χώρος είναι στις πρώτες θέσεις στην Κρήτη στο είδος αυτό των λαξευτών ακροπόλεων. Μπροστά στον αρχαιολογικό χώρο και δυτικά από αυτόν μέσα στα χωράφια υπάρχουν ερείπια, πιθανότατα μονόχωρης καμαροσκεπαστής εκκλησίας, και ερείπια παλιού ανεμόμυλου που ονομάζεται ''Ζουρίδη μύλος''.
Η νεότερη ιστορία του χωριού έχει σημαδευτεί με την εκτέλεση από τις Γερμανικές δυνάμεις κατοχής στις 17 Αυγούστου 1944 , 27 Σοκαριανών ανδρών μετά από προδοσία. Η μνήμη των 27 μαζί με μερικών ακόμη θυμάτων της κατοχής από το χωριό εορτάζεται κάθε χρόνο 17 Αυγούστου στο ναό των Αγίων Δέκα που χτίστηκε δίπλα στον τόπο εκτέλεσης, ενώ στην πλατεία υπάρχει μνημείο για τα θύματα όλων των πολέμων και ένα ακόμη αφιερωμένο στις μάνες/συζύγους/αδερφές των θυμάτων.